Cách trung tâm tỉnh lỵ khoảng 22 km về hướng bắc, có một ngôi tháp Chăm cổ tại thôn Bình Lâm, xã Tuy Phước Đông, tỉnh Gia Lai (trước đây thuộc H.Tuy Phước, tỉnh Bình Định). Tháp có tên gọi là Bình Lâm.
Khác với nhiều tháp Chăm thường được dựng trên đồi cao, Bình Lâm lại tọa lạc giữa cánh đồng bằng phẳng. Tháp có hình trụ vuông, mỗi cạnh rộng khoảng 11,5 m, cao gần 20 m và chia thành 4 tầng vươn thẳng lên trời.
Trên nền gạch nung đỏ, những chi tiết trang trí hài hòa, vừa tinh tế vừa khỏe khoắn, tạo nên dáng vẻ cân đối và cổ kính. Giữa không gian ruộng đồng xanh mướt, công trình càng trở nên nổi bật, vừa gần gũi vừa uy nghi.
Tháp Bình Lâm không chỉ mang giá trị kiến trúc mà còn in dấu nhiều sự kiện lịch sử. Trước khi kinh đô chính thức của Champa được xây dựng tại thành Đồ Bàn, thành Bình Lâm từng là trung tâm tạm thời của vương triều. Qua bao biến động, tháp vẫn sừng sững như một chứng nhân lịch sử, gợi nhắc về quá khứ huy hoàng của người Chăm.
Về kiến trúc, tháp Bình Lâm nổi bật với lối bố cục chặt chẽ và tinh xảo. Cửa chính mở về hướng đông, ba cửa giả quay về tây, nam và bắc. Cái độc đáo của tháp Bình Lâm là những mái vòm cửa giả. Mỗi mái vòm là một tác phẩm nghệ thuật sinh động mà nghệ nhân Chăm đã gửi lại cho hậu thế.
Vòm cửa giả được thiết kế hình mũi giáo vươn cao, tạo cảm giác uy nghi. Trong khi hệ thống hoa văn chuỗi hạt uốn lượn liên hoàn từ chân đến đỉnh tháp lại mang đến sự mềm mại và liền mạch. Những họa tiết trang trí ở mỗi tầng và hình ảnh điêu khắc tòa lâu đài dạng tháp được lặp lại và thu nhỏ theo hình cửa giả rất đăng đối với nhau.
Mái tháp gồm 4 tầng thu nhỏ dần về phía trên, mỗi tầng như một phiên bản của tháp chính. Các tầng mái được trang trí bằng hoa văn cánh sen cách điệu, tạo cảm giác mềm mại giữa tổng thể vững chãi. Dù một số chi tiết ở 4 góc đã bị hư hại, dấu tích nghệ thuật điêu khắc vẫn hiện diện rõ nét, trong đó có phù điêu chim thần Garuda ở mặt tây, biểu tượng của sức mạnh và sự bảo hộ trong văn hóa Chăm.
Một đặc điểm khác của tháp Bình Lâm là hệ thống cột ốp bao quanh. Khác với nhiều tháp Chăm phủ kín hoa văn cầu kỳ, các cột ốp ở đây mang vẻ đơn giản, nhấn mạnh sự vững chãi và cân đối cho công trình.
Hơn một nghìn năm trôi qua, tháp Bình Lâm vẫn giữ được phần hồn của kiến trúc nguyên bản. Dù dấu vết thời gian đã bào mòn, công trình vẫn hiện lên với vẻ uy nghi, cổ kính, gợi cho du khách cảm giác vừa gần gũi, vừa huyền bí. Chính sự giao hòa giữa yếu tố kiến trúc, thiên nhiên và lịch sử đã tạo nên sức hút đặc biệt cho tháp Bình Lâm.
Với sự bào mòn của thời gian, tháp Bình Lâm đã xuất hiện một số hư hại. Tuy nhiên nhiều năm trước ngành văn hóa đã tiến hành trùng tu phần chân tháp. Hiện một số mảng gạch cổ chưa được trùng tu đã bị phong hóa.
Năm 1993, tháp Bình Lâm được công nhận là di tích lịch sử văn hóa, kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Đây không chỉ là niềm tự hào của người dân địa phương mà còn là một điểm đến giàu giá trị khám phá đối với du khách. Đứng trước tháp Bình Lâm, người ta không chỉ chiêm ngưỡng một công trình kiến trúc Chăm độc đáo, mà còn cảm nhận được dòng chảy của lịch sử...
Ngày nay, tháp Bình Lâm vẫn uy nghi đứng giữa cánh đồng, như một chứng tích sống động về nghệ thuật và lịch sử trên vùng đất Gia Lai. Công trình không chỉ góp phần làm phong phú kho tàng di sản văn hóa của Việt Nam mà còn khơi dậy niềm trân trọng, ý thức gìn giữ đối với quá khứ của các thế hệ hôm nay.
Theo Đức Nhật (TNO)
