Ấy là khi trời đất bước vào thời khắc giao hòa giữa hạ và thu, mùa màng đã qua vụ chính.
Tế thu còn là nghi thức tín ngưỡng mang giá trị cộng đồng, biểu đạt ước vọng đời sống bình yên. TS. Võ Minh Hải (Trường Đại học Quy Nhơn) cho biết: “Lễ tế xuân mang ý nghĩa cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt; còn lễ tế thu là dịp dân làng bày tỏ lòng biết ơn thần linh, thành hoàng, tiền hiền-hậu hiền đã phù hộ cho một năm làm ăn thuận lợi”.
Trong không gian linh thiêng của đình làng, lễ vật được bày biện trang nghiêm, chiêng trống vang lên hòa trong tiếng nhạc lễ rộn rã, cùng mùi hương trầm quyện tỏa, tạo nên không khí vừa linh thiêng vừa gần gũi. Sau lễ cúng, mọi người cùng ngồi lại với nhau thụ lộc, trò chuyện tươi vui, góp phần gắn kết cộng đồng và lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống.
Ông Nguyễn Kim Chức-Thư ký đình làng Xương Lý (phường Quy Nhơn Đông) cho biết: “Theo lệ, đến ngày mùng 9-7 âm lịch hằng năm, dân làng tổ chức tế thu tại đình làng Xương Lý. Ngoài lễ cúng thần linh, còn có lễ cầu siêu vong linh các anh hùng liệt sĩ. Bà con còn mời đoàn hát bội về biểu diễn cho thêm phần sinh động”.
Một số nơi ở vùng cao nguyên Gia Lai vẫn duy trì lễ tế thu như một nếp sống văn hóa truyền thống. Ông Trần Thanh Luân-Trưởng ban Nghi lễ đình Cửu An (xã Cửu An) chia sẻ: “Ngày 17 đến 18-8 âm lịch hằng năm, người dân tề tựu về đình Cửu An tổ chức tế thu. Nếu tế xuân có cúng khai sơn cầu quốc thái dân an thì tế thu sẽ cúng tống phong cầu cho mưa thuận gió hòa, những tháng ngày sắp tới tiếp tục an lành, sung túc”.
Một số đình làng còn lưu giữ những sắc phong triều Nguyễn như đình làng Hữu Thành (xã Tuy Phước Đông) tổ chức tế thu vào ngày 16-8 âm lịch hằng năm, còn có nghi lễ khai sắc.
Ông Ngụy Hồng Thanh-Chánh tế đình làng Hữu Thành-cho hay: “Lễ tế thu không chỉ là nghi thức mang tính tâm linh, mà còn là dịp để tình làng nghĩa xóm được thắt chặt, truyền thống “uống nước nhớ nguồn” được tiếp nối, dân làng chung tay bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của cha ông để lại”.
Nét đẹp tín ngưỡng dân gian qua lễ tế thu được người dân gìn giữ, góp phần làm phong phú thêm bản sắc của vùng đất Gia Lai-nơi giao hòa văn hóa giữa cao nguyên và đồng bằng, miền biển.