Mùng một tết cha, mùng hai tết mẹ. Với người Việt, tết là dịp đặc biệt để người trẻ thể hiện tấm lòng với các đấng sinh thành như cha mẹ, bề trên như ông bà và bậc cao niên. Truyền thống chúc tết ấy đã thấm sâu vào tâm thức của người Việt như một nghi thức thiêng liêng khi năm hết, Tết về.
Trong tâm thức của dân tộc, quà tết không cần phải to, phải đẹp mà là giá trị. Nét đẹp của quà tết nằm ở chính tấm lòng của người trao, sự trân trọng trong cách chọn quà, cách trao...
 |
| Gửi gắm trong món quà tết là những yêu thương và mong ước cha mẹ luôn mạnh khỏe. |
Đề cao giá trị tinh thần
Trong mối quan hệ của người Việt, quà là một hình thức vật chất để trao cho nhau vào những dịp quan trọng trong năm nhằm đề cao những giá trị tinh thần, những giá trị phi vật thể nhằm thể hiện mối quan hệ với người được tặng. Nó chứa đựng cả sự quan tâm, lòng biết ơn hay một thông điệp thiện chí nào đó. Quà có một giá trị vật chất nhất định nhưng giá trị tinh thần mới là quan trọng vì cách lựa chọn, cách trao tặng thể hiện mối quan hệ giữa người trao và người nhận.
Văn hóa tặng quà tết được thấy rõ nhất trong cách người trẻ đối với các đấng sinh thành, bề trên, cao niên của mình. Quà tết dành cho các đấng bề trên trong gia đình không mang nặng tính vật chất mà thể hiện sự trân trọng trong cách trao và thời điểm trao. Không đến mức trở thành “nghi thức” trao quà, nhưng luôn có sự thành kính giữa người trao dành cho người nhận, thường là cung kính trao bằng hai tay. Kèm theo quà tết thường là những câu chúc tuổi, chúc thọ người trên. Câu chúc luôn gắn với hệ thống giá trị cổ truyền của người phương Đông là “Phúc” (tức những điều may mắn tích tụ do việc con người giữ được cái “Đức” của mình), “Lộc” (là những điều được hưởng thụ do tài năng hay sự may mắn, cũng là được hưởng cái “Phúc” của các đấng bề mà mình được hưởng); và “Thọ” là một giá trị thể hiện “Phúc” và “Lộc” cùng với mệnh trời dành cho một con người.
Thời điểm trao quà thường vào thời khắc đầu năm mới trước bàn thờ gia tiên. Tức là sau phút giao thừa hay sáng sớm mùng một tết nếu như không có điều kiện thể hiện sau thời khắc giao thừa. Do đời sống hiện đại thay đổi, có xu hướng giản tiện về thời điểm và sự thực tế trong cách chọn quà tết, nhưng thái độ của người trao cho người nhận là hết sức quan trọng.
Chọn quà cho tuổi hạc tuổi vàng
Ngày Tết là thời điểm mang tính thiêng liêng gắn với những tập quán (đôi khi cả tín ngưỡng tâm linh) hay truyền thống (thói quen) nên việc chọn quà là hệ trọng. Lựa chọn một món quà tết còn đồng nghĩa với việc gửi gắm những lời cầu chúc cho đấng sinh thành, bề trên trong năm mới. Sự tinh tế của món quà hay sự khéo léo trong cách trao quà cũng có thể làm gắn bó hơn những tình cảm và quan hệ tốt đẹp. Cũng từ ý nghĩa này, quà tết cho cha mẹ, bậc bề trên thường gắn với sức khỏe để cầu mong thêm tuổi vàng, thêm thọ để vui vầy bên con cháu.
Những điều trên mang nặng tính lý thuyết về những giá trị cao cả đã thành truyền thống mà cuộc sống không khi nào hoàn toàn giống với lý thuyết, ngày xưa cũng như ngày nay. Những lý thuyết ấy tựa như những chuẩn mực để mọi người hướng tới, coi đó là những chuẩn đạo lý để thể hiện tập quán, phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
Nhà sử học Dương Trung Quốc
