Nghệ nhân A Kyunh (44 tuổi) là đội trưởng đội chiêng nam ở thôn Kon Tơ Neh (xã Đăk Tờ Re, huyện Kon Rẫy). Nhiều năm qua, ông vẫn luôn giữ niềm đam mê, nhiệt huyết với bản sắc văn hóa dân tộc. Ông là người “giữ lửa” từng ngày cho văn hóa cồng chiêng nơi đây.
Chúng tôi ghé thăm thôn Kon Tơ Neh vào một sáng cuối tuần, bà con trong thôn đã tranh thủ dậy từ sớm để đi nhà thờ và họp thôn tại nhà rông. Tại đây, được sự giới thiệu của Trưởng thôn Y Byenh, chúng tôi có dịp tìm hiểu về văn hóa cồng chiêng và gặp gỡ nghệ nhân A Kyunh.
A Kyunh người dân tộc Ba Na, sinh ra và lớn lên ở huyện Kbang (tỉnh Gia Lai). Ông có bố cũng là nghệ nhân chơi chiêng có tiếng. Và chính bố ông đã truyền lửa cho ông đến với niềm đam mê cồng chiêng. Từ nhỏ, ông được nghe, xem bố cùng người lớn tuổi biểu diễn nên những âm thanh ngân vang của cồng, chiêng kết hợp với giai điệu du dương của các loại đàn ca đã thấm vào máu A Kyunh lúc nào không hay.
Năm 2000, sau khi lấy vợ, A Kyunh chuyển đến sinh sống ở thôn Kon Tơ Neh. Cũng từ đây, bên cạnh việc đảm nhiệm việc truyền dạy cho thế hệ trẻ, ông tích cực tuyên truyền cho trẻ em và dân làng giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc của mình. Lớp trẻ hiện nay của làng cũng rất ngoan, chăm lo học tập và biết quý trọng những nét văn hóa truyền thống, trong đó có cồng chiêng.
 |
| Đội trưởng đội chiêng A Kyunh (phải) cùng đội phó A Phái trao đổi, tập luyện về chiêng. Ảnh: HT |
Theo nghệ nhân A Kyunh, cồng chiêng được xem như linh hồn của buôn làng và là báu vật của cha ông để lại. Muốn chơi được chiêng hay trước hết cần phải hiểu nó, xem nó như bạn, thì âm thanh đánh ra mới có hồn. Mỗi bài chiêng khác nhau đều có nhịp điệu, tiết tấu đặc trưng, mang thông điệp và tác dụng khác nhau trong mỗi dịp lễ hội. Do đó, với mỗi bài, các nghệ nhân đánh chiêng phải có sự thay đổi trong diễn tấu và tập đi tập lại nhiều lần cho thành thục, không bài nào giống bài nào.
Để giới thiệu với khách, nghệ nhân A Kyunh lấy chiêng biểu diễn cho chúng tôi nghe. Ông dùng tay trần để gõ chiêng, từng tiếng vang lên nhịp nhàng, tạo thành giai điệu hấp dẫn mặc dù không cần phối hợp từ nhiều người. Bởi từ nhỏ ông đã được bố chỉ dạy cho cách đánh cồng chiêng sao cho tiếng vang, ấm và dày, phân biệt được các cung bậc âm thanh khác nhau. Khi lớn lên, được đi nhiều nơi và học hỏi nhiều, tay chiêng của ông càng trở nên chắc chắn và sắc sảo.
“Cồng chiêng như đã ăn sâu vào máu và trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của tôi. Bà con thôn Kon Tơ Neh cũng rất yêu chiêng, mến chiêng và là một trong số ít những thôn còn giữ được phong trào chơi chiêng mạnh mẽ, cho dù nhịp sống hiện đại và các thể loại nhạc mới đã khiến cồng chiêng không được các thế hệ trẻ yêu thích” – nghệ nhân A Kyunh chia sẻ.
 |
| Nghệ nhân A Kyunh biểu diễn chiêng. Ảnh: HT |
Nghệ nhân A Kyunh dẫn chúng tôi đến thăm nhà nghệ nhân A Phái (65 tuổi) - Đội phó đội chiêng để xem bộ chiêng của làng. Căn phòng nhỏ cất chiêng được khóa kỹ càng để tránh mất trộm, vì theo ông, trước đây trong làng thường xuyên xuất hiện tình trạng nhiều người vào làng gạ bà con bán chiêng với giá rẻ và đã từng có nhiều người bán hết số chiêng trong nhà để trang trải cuộc sống. Sau này muốn mua lại thì rất khó vì giá cao.
“Hiện trong thôn vẫn còn 2 bộ chiêng chính của làng để các nghệ nhân và già làng tập luyện khi rảnh rỗi. Việc duy trì đội chiêng và sự tập luyện đều đặn của thôn là sự nỗ lực không nhỏ của những nghệ nhân gạo cội, già làng, người có uy tín. Chính điều đó đã góp phần không nhỏ để khơi dậy niềm đam mê và ý thức bảo tồn văn hóa truyền thống của lớp trẻ trong làng” – nghệ nhân A Kyunh chia sẻ.
Thôn Kon Tơ Neh cũng nổi tiếng là thôn đi đầu trong các hoạt động văn hóa, nhất là cồng chiêng tại địa phương. Các tiết mục cồng chiêng ở đây mỗi lần đi thi đều được giải cao. Đội cồng chiêng của thôn cũng rất được du khách ưa chuộng, thường xuyên được mời đi biểu diễn phục vụ ở nhiều huyện trong tỉnh. Số tiền đạt giải trong mỗi cuộc thi sẽ được chia một phần cho các em nhỏ để lấy động lực, phần còn lại dùng làm quỹ để sửa chữa chiêng và các vật dụng.
Nghệ nhân A Kyunh cũng rất thích giảng dạy chiêng cho các em nhỏ tại làng vì các em ngoan và có tinh thần học tập. Hiện làng có đội chiêng nhí gồm 14 em đều có khả năng tương đương nhau. Các em thường tập hợp trước nhà rông mỗi sáng cuối tuần. Em nào cũng có tinh thần tập luyện, sáng tạo, háo hức trong từng động tác, bài chiêng mới.
 |
| Nghệ nhân A Kyunh giúp các em nhỏ trong làng hiểu hơn về cồng chiêng và văn hóa truyền thống. Ảnh: H.T |
Em A Doar (16 tuổi), một trong những học trò giỏi trong đội cho biết: Thầy giáo A Kyunh mỗi khi chỉ dạy cho chúng em đều nhiệt tình và tạo tâm lý thoải mái nên lớp học rất vui, ai cũng muốn đi học. Qua những lời chỉ dạy của thầy, chúng em càng thêm hiểu và trân trọng giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình.
Nghệ nhân A Phái trước đây từng là đội trưởng đội chiêng của làng. Khi ông lớn tuổi, ông trao lại vị trí đội trưởng ấy cho nghệ nhân A Kyunh. Khi được hỏi về những đóng góp của nghệ nhân A Kyunh trong văn hóa cồng chiêng tại làng, nghệ nhân A Phái cho biết: “Từ khi được giữ vị trí đội trưởng đội chiêng, A Kyunh luôn chú trọng tính đoàn kết và tinh thần tập luyện của cả đội, ai nấy đều luôn đặt lợi ích của đội, của buôn làng lên hàng đầu, đi tập đúng giờ và kỷ luật. Nhờ vậy, thời gian gần đây, phong trào văn hóa tại thôn, trong đó có cồng chiêng, phát triển mạnh”.
Rời Kon Tơ Neh, chúng tôi cảm thấy yêu quý và cảm phục với đam mê và ý thức gìn giữ văn hóa truyền thống của bà con nơi đây. Góp phần vào thành quả ấy có đóng góp không nhỏ của nghệ nhân A Kuynh. Mong rằng ông luôn tâm huyết với việc bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng, tích cực vận động con, cháu của làng nêu cao ý thức lưu giữ, bảo tồn những nét đẹp văn hóa truyền thống của người Ba Na.
Theo Hoàng Thanh (baokontum)
