(GLO)- Như một quán tính, người ở mạn Kon Tum (và từ phía Bắc vào) đi về hướng An Khê, Bình Định thường xuôi theo đường 14, vào TP. Pleiku, rồi theo đường 19 vòng ngang thị trấn Kon Dơng (huyện Mang Yang) để tiếp tục về xuôi. “Thói quen” lâu ngày ấy khiến mọi người “lãng quên” mất một cung đường giúp rút ngắn trên 20 cây số lộ trình.
Cung đường ấy là quốc lộ 19D. Km 0 của đường 19D đóng tại Km 134 của quốc lộ 19 từ Bình Định lên, ngay trung tâm thị trấn Kon Dơng (huyện Mang Yang) và kết thúc ở Km 14+500 tại ngã ba Trà Huỳnh, nơi tiếp vào quốc lộ 14 (nay là đường Hồ Chí Minh), thuộc địa phận làng Tơ Vơn (xã Ia Khươl, huyện Chư Pah).
 |
| Một đoạn quốc lộ 19D đã được sửa chữa. Ảnh: internet |
Nhiều người gọi vui rằng đó là “cung đường bị lãng quên”, bởi cánh xe hàng, xe khách phải theo quốc lộ 14 vòng ngang Pleiku đông đúc, sầm uất rồi về xuôi mới có khách, có hàng, chứ đường 19D luôn vắng khách thưa hàng thì làm sao “sống” nổi! Còn người đi bằng phương tiện cá nhân thì luôn nghĩ rằng đường còn xấu, khó đi và hoang vắng như những năm về trước.
Nay thì cung đường ấy không như mọi người “tưởng” nữa! Đường đã được nắn sửa, mở rộng, trải cấp phối nhựa đường, cảnh sắc phong quang. Tôi là người thường xuyên theo lối này để về quê Bình Định từ khi nó còn là đường đất, rất xấu, lầm bụi mùa nắng, trơn trượt mùa mưa, le lùm vươn lấn.
Là đường miền núi, nhưng quốc lộ 19D không có nhiều dốc đèo nào đáng kể, chỉ uốn lượn quanh theo các sườn đồi núi đã được canh tác thành những khuôn vườn rẫy rộng, ngang qua các buôn làng Bahnar, Jrai, ít có cửa hàng cửa hiệu bán buôn hay làm dịch vụ dọc đường, lưu lượng xe cộ qua lại ít khiến người đi có cảm giác hoang vắng. Thật ra thì đường không đến nỗi hoang vắng lắm. Từ Km 0, nội ô thị trấn Kon Dơng kéo đến Km 02 thì đột ngột bắt vào đoạn đường chỉ ngang qua các khu vườn rẫy, thưa vắng nhà cửa, đến Km 10 mới gặp trung tâm xã Hải Yang, một thị tứ rất đông đúc, bán buôn sầm uất, kéo dài vài cây số; rồi từ đây đến Km 22 lại một chặng đường thưa vắng cửa nhà, cũng chỉ băng qua các khuôn vườn rẫy. Tuy đến trên 20 cây số thưa thớt dân cư, nhưng bù lại tại nửa đường này rất dễ gặp “bạn đồng hành”, là người và xe xuôi ngược giao thương thường xuyên giữa 2 trung tâm phố thị Kon Dơng-Hải Yang.
Ngược lại với nửa đường trước, nửa đường tiếp theo bắt đầu từ Km 22 đến Km 45,5 thì gần như “dày đặc” các làng, xã. Lần lượt là: làng Đê Đoa, làng Đê Tul, thôn 18 của xã Đak Sơ Mei, trung tâm xã Đak Sơ Mei, làng Đê Gôh, làng Adroch, làng Krăh, làng Om, làng Mor, làng Tuêk, trung tâm xã Đak Tơ Ve, làng Klên, làng Tơ Ver, làng Kach, làng Tơ Vơn (ngã ba Trà Huỳnh). Tính bình quân cứ 1,5 km là có một tụ điểm dân cư. Với khoảng cách ấy, có gì mà cô độc!
Có thể nói đây là một trong những lối đi đã có mặt từ rất sớm trên địa bàn khu vực gắn với những sự kiện đáng kể lại. Xin dẫn một sự kiện cách đây trên 130 năm.
Theo tư liệu “Mở đạo Kon Tum”(cơ sở in Quy Nhơn, 1933) thì vào năm 1884 đã có lối đi này rồi, qua sự kiện công sứ Bình Định đi lên trung tâm truyền giáo “Xứ Ba-na” theo lối này. Sách viết: “Quan sứ Quy Nhơn tên là Navelle tỏ ý muốn đi theo cha Hương lên viếng xứ Mọi. Đức Cha bằng lòng và định tháng 11 năm 1884 sẽ ra đi (…). Cả hai đi đường bằng yên cho đến Kontơng (tức Kon Dơng-N.V) gặp cha Bề trên Truyền (…). Cả ba gặp nhau rất vui mừng, đoạn băng rừng trèo ải cho đến Touer…”. Rồi chuyến trở lại Quy Nhơn, cũng trên đường này, Naven đã bị bà con Jrai chặn đánh, như sách Lịch sử Đảng bộ tỉnh Gia Lai viết: “Ngày 6-1-1885, trên đường từ Pleiku về Quy Nhơn, toán quân của Naven bị người Jrai chặn đánh tại làng Tơwer, giết chết 1 thủ hạ và làm 9 lính bị thương. Naven rất vất vả, 5 ngày sau mới trở về Bình Định”. Cuối trang có chú thích về làng Tơwer: “Có tài liệu ghi là làng Tio hay Touer, nay thuộc xã Tơwer huyện Chư Pah”.
… Vậy là mỗi năm đôi lần, tôi đã ngang “địa điểm lịch sử” ấy! Và mỗi lúc một mình phăm phăm xe máy trên đường 19D, tôi cứ thầm nghĩ: Giá như chỗ ngã ba Trà Huỳnh được quy hoạch thành thị trấn hoặc thị tứ đông đúc và dọc đường có thêm nhiều tụ điểm dân cư, cơ sở doanh nghiệp nữa thì lưu lượng người xe trên đường 19D sẽ nhộn nhịp hơn rất nhiều.
Tạ Văn Sĩ
