(GLO)- Theo các cụ già ở xã Krong, Sơn Lang, Sơ Pai... (huyện Kbang), đến kỳ thu hoạch lúa, làng cũng vào hội. Dĩ nhiên, trong niềm vui đó phải có những nồi cơm Ba Rân-giống gạo đỏ có từ bao đời nay mà nhiều người nói vui là gạo “bọc thép”.
Giống lúa “Yàng ban”
 |
| Mùa thu hoạch lúa “bọc thép”. Ảnh: T.H |
Có lẽ vì xuất phát điểm là nông nghiệp nên từ Bắc chí Nam, ngược lên vùng Trường Sơn, bao cư dân Việt luôn có sự hứng khởi trong những mùa thu hoạch. Họ chờ đón, trông ngóng để được ăn nồi cơm mới. Sự chờ đợi đó còn bao hàm cả nét văn hóa ẩm thực tinh tế. Bởi lẽ, gạo mới luôn có mùi thơm rất riêng của hương đồng đất và gợi lên trong tâm trí người già những nỗi nhớ cố cựu mênh mang. Già Đinh Tất ở xã Krong năm nay đã ngoài 70 tuổi nói: “Khi mình còn nhỏ đã thấy cây lúa đỏ này mọc đầy trên nương rẫy rồi. Hỏi mấy người già họ cũng nói khi sinh ra đã thấy. Giống lúa này là do Yàng ban cho làng”.
Hiện chưa có một khảo cứu nào về giống lúa đỏ ở Kbang và vùng lân cận là huyện Kon Plông (tỉnh Kon Tum) cả về nguồn gốc cũng như sự tương đồng. Trong Phủ biên tạp lục, quyển VI của nhà bác học Lê Quý Đôn, phần nói về thổ sản cũng đã có đề cập về các giống “Lúa héo, lúa dốc, lúa xung” có hạt màu đỏ. Phải chăng những hạt lúa Ba Rân ở Kbang chính là gốc tích của những giống lúa cổ xưa mà Lê Quý Đôn có nhắc đến?
Có dịp tiếp xúc với nhiều người bản địa ở khu vực này, những nồi cơm gạo đỏ qua lời kể của họ vẫn vẹn nguyên trong ký ức. Đó là những ngày lễ hội mừng cơm mới, những chén cơm cứu đói mùa giáp hạt, những hạt gạo nuôi cách mạng. Tình yêu đôi lứa cũng phát xuất từ những lần lên nương, vào rừng.
Anh Dương Văn Thọ, người nhiều năm gắn bó với công tác khuyến nông của huyện Kbang nói: “Ngày trước, diện tích lúa đỏ cả huyện lên đến hơn 1.500 ha. Hiện nay, theo tôi biết thì còn khoảng 1.000 ha. Giống lúa này lạ lắm, người dân có thể gieo trên những triền núi, gieo lẫn vào các loại cây trồng khác. Từ xưa đến nay, người dân không bón phân gì cả nên đảm bảo là gạo sạch. Cũng vì thế nên năng suất không được cao, chỉ chừng 1,5-2 tấn lúa/ha”.
Gạo “bọc thép” nuôi cách mạng
Krong-căn cứ địa vững chắc luôn hằn sâu trong tâm trí của những người tham gia cách mạng ở vùng đất này. Những hạt gạo đỏ là khẩu phần của nhiều cán bộ thủa ấy. Ông Ngô Thành-người có nhiều năm công tác tại căn cứ Krong nhớ lại: “Vì cách mạng, người dân không quản hiểm nguy. Họ giúp đỡ nuôi giấu cán bộ, ủng hộ cách mạng từ trái bắp, gùi lúa...”.
Trong mưa bom bão đạn, người dân huyện Kbang vẫn một lòng sắt son với cách mạng. Những hạt lúa đỏ trên nương ngày ấy đã đến tay những người cách mạng, khắc phục việc thiếu hụt lương thực. Trong suốt 20 năm (1955- 1975), “Thị trấn Dân Chủ”, nơi Tỉnh ủy Gia Lai đặt đại bản doanh đã thành một phần ký ức đẹp đẽ trong cuộc đời hoạt động cách mạng của nhiều người. Mối đoàn kết quân-dân và những bữa cơm gạo “bọc thép” ấm tình là một phần lịch sử.
Gạo “bọc thép” cứng là vậy nhưng no lâu và đặc biệt là hạt có màu đỏ đặc trưng. Cứ đến độ tháng 4 hàng năm, khi những cơn mưa giông đầu mùa xuất hiện cũng là lúc người dân tập trung trên những đồng đất của mình gieo giống lúa đỏ. Trong 6 tháng tiếp theo, những hạt lúa đỏ bung mầm, thành cây uống nước trời, hút dinh dưỡng từ đất mà vươn lên trổ đòng, chắc hạt. Ngày trước, người bản địa phải dùng cối giã cho bung hạt lúa rồi sàng sảy để lấy gạo. “Của một đồng, công một nén”, những hạt gạo thủa ấy đượm thêm tình người.
Ước mong thương hiệu gạo “bọc thép”
 |
| Vùng chuyên canh lúa đỏ Kbang. Ảnh: T.H |
| Thạc sĩ Đoàn Ngọc Trung-Đại học Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh, người đang làm công trình nghiên cứu về giống gạo đỏ này chia sẻ: “Chúng tôi đang chờ kết quả phân tích, xét nghiệm. Tuy thời gian để hoàn thành công trình nghiên cứu và chỉ dẫn địa lý mất khoảng một năm nhưng điều đó là cần thiết, nếu muốn đưa sản phẩm gạo đỏ đi xa hơn”. |
Ông Trương Văn Đạt-Bí thư Huyện ủy Kbang và các lãnh đạo nơi đây có tâm huyết đưa gạo “bọc thép” lên một tầm mới, nâng cao giá trị thương phẩm để người dân có thể “sống khỏe” với sản phẩm, đồng đất của mình. Có dịp lội bộ với ông Đạt đến những buôn làng xa vắng, đến những đồng đất bạt ngàn lúa đỏ, chúng tôi mới thấm những mong muốn của lãnh đạo nơi đây. “Lúa làm ra năng suất thấp vì không bón phân. Lúa chỉ “ăn” nước trời, hút dinh dưỡng của đất. Đảm bảo là thực phẩm sạch 100%. Nhưng giá thấp quá, chỉ trên dưới 6.000 đồng/kg. Đường vận chuyển xa, thương lái cũng làm khó người dân, còn giảm vài giá. Chúng tôi mong muốn có nhà đầu tư vào nghiên cứu để tiến tới làm thương hiệu cho giống lúa “bọc thép” này. Chẳng hạn có thể làm sản phẩm gạo sạch, rượu sạch... từ chính sản phẩm này. Có vậy mới giúp người dân ổn định sản xuất và làm giàu trên chính đồng đất của mình”-ông Đạt đề xuất.
Mới đây, một doanh nghiệp đã chú ý đến giống gạo đỏ này và đang tiến hành những bước đi đầu tiên. Anh Nguyễn Tấn Tùng-Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn CP Thái Lan tại Việt Nam cho biết: “Trước hết phải tiến hành làm các xét nghiệm để biết được hàm lượng dinh dưỡng của loại gạo này. Nếu dinh dưỡng tốt, chúng tôi sẽ đưa gạo đỏ này ra thị trường như một thực phẩm chức năng. Và quan trọng nữa là chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm như người Nhật đã làm rất tốt cho sản phẩm của họ. Người tiêu dùng vì thế sẽ rất an tâm”.
Hương vị gạo “bọc thép” sẽ có thêm nhiều cơ hội trở thành thương phẩm có giá trị cao. Mong ước đó không chỉ là người dân từ vùng căn cứ cách mạng, mà có cả tâm huyết của những lãnh đạo vùng đất này.
Trần Hiếu
