Đây không chỉ là sự ghi nhận nỗ lực bền bỉ của cá nhân chị, mà còn là niềm tự hào của khoa học Việt Nam. Phóng viên Báo và phát thanh, truyền hình Gia Lai đã có cuộc trò chuyện cùng PGS-TSKH Nguyễn Thị Mộng Điệp về một số thông tin liên quan.
Những thành tựu đột phá
*Điều gì đã khiến chị gắn bó với công tác nghiên cứu khoa học lĩnh vực y sinh - một con đường đòi hỏi nhiều nỗ lực và kiên trì?
- Khoa học đến với tôi vừa như cơ duyên, vừa như trách nhiệm. Ngay từ khi còn là nghiên cứu sinh, tôi đã nhận ra rằng, những công trình y sinh nếu đi đến ứng dụng có thể làm thay đổi cuộc sống của nhiều người. Mỗi đứa trẻ ra đời nhờ hỗ trợ sinh sản, mỗi gia đình tìm được hạnh phúc làm cha mẹ - đó chính là động lực để tôi tiếp tục.
Với tôi, khoa học không phải con đường trải hoa hồng. Trang thiết bị hạn chế, thủ tục nghiên cứu phức tạp, hay nỗi lo về kinh phí luôn thường trực. Nhưng chính khát vọng đem tri thức góp phần giải quyết những bài toán của xã hội đã giúp tôi kiên trì. Khi thấy kết quả nghiên cứu của mình có thể giảm gánh nặng cho bệnh nhân, hỗ trợ cộng đồng, tôi biết rằng mình đã chọn đúng.
* Sau khi hoàn thành nghiên cứu sinh, chị từng được mời làm việc tại Mỹ và Pháp, vì sao chị quyết định trở về Việt Nam?
- Sau khi bảo vệ luận án tiến sĩ tại Pháp, tôi đã từ chối lời mời làm nghiên cứu sau tiến sĩ 2 năm tại Trường ĐH Kent State (Mỹ) để tiếp tục nghiên cứu về hormone hỗ trợ sinh sản cùng GS Yves Combarnous tại INRAe (Pháp).
Tôi chọn trở về Việt Nam vì mong muốn đóng góp cho sự phát triển của khoa học trong nước, cống hiến cho quê hương và trực tiếp đào tạo thế hệ trẻ. Dù con đường này nhiều khó khăn hơn, nhưng tôi tin rằng đó là cách ý nghĩa nhất để tri thức được lan tỏa và tạo ra giá trị bền vững.
Chính vì vậy, tôi quyết tâm xây dựng một phòng thí nghiệm đạt chuẩn quốc tế, tạo môi trường để sinh viên và học viên cao học được tiếp cận các phương pháp nghiên cứu hiện đại, từ đó nuôi dưỡng niềm đam mê và tình yêu khoa học ngay trên ghế nhà trường.
* Trong các công trình nghiên cứu về hormone nhân tạo, đâu là kết quả chị tâm đắc nhất?
- Dự án “Sản xuất các Gonadotropin chuỗi đơn để điều trị sinh sản” được Quỹ Đổi mới sáng tạo Vingroup (VINIF) tài trợ là một dự án nhiều tâm huyết. Sau nhiều năm miệt mài, chúng tôi đã tạo ra 2 hormone tái tổ hợp eCG và hFSH - sản phẩm do các nhà khoa học Việt Nam làm chủ công nghệ.
Đặc biệt, hormone eCG đã được thử nghiệm thành công trên chuột, cừu tại INRAe (Pháp), hFSH cũng được thử nghiệm thành công trên nhiều dòng chuột tại Việt Nam. Điều này mở ra triển vọng không chỉ giúp các cặp vợ chồng hiếm muộn tại Việt Nam có cơ hội tiếp cận điều trị với chi phí thấp hơn, mà còn giúp ngành chăn nuôi nâng cao năng suất, giảm phụ thuộc hormone nhập khẩu.
* Cảm xúc của chị ra sao khi được ĐH Stanford xếp vào nhóm 2% nhà khoa học có ảnh hưởng nhất thế giới?
- Tôi thật sự hạnh phúc và cảm ơn gia đình, nhà trường, đồng nghiệp tại Trường ĐH Quy Nhơn và các cộng sự Pháp - những người đã đồng hành cùng tôi trong từng bước đi. Thành tích này là minh chứng rằng, dù ở Quy Nhơn, nơi cách xa những trung tâm nghiên cứu lớn, khoa học Việt Nam vẫn có thể ghi dấu trên bản đồ quốc tế, nếu bền bỉ theo đuổi.
Khát vọng đào tạo và cống hiến lâu dài
* Trong điều kiện cơ sở vật chất còn hạn chế, chị đã làm gì để duy trì và bảo đảm chất lượng các công trình nghiên cứu?
- Nhiều khi chúng tôi phải đối mặt với thiếu thốn thiết bị, nguyên vật liệu nghiên cứu, thậm chí kinh phí duy trì cũng là thách thức. Nhưng tôi tin rằng khó khăn nào cũng có cách giải quyết.
Một mặt, tôi tìm kiếm hợp tác quốc tế, tận dụng thời gian công tác 3 - 6 tháng/năm ở Pháp để tiếp cận kỹ thuật tiên tiến. Mặt khác, tôi khuyến khích các em sinh viên phát huy sáng tạo, tận dụng tối đa nguồn lực trong nước. Chính sự đam mê và nghiêm túc làm việc mới là yếu tố quyết định chất lượng nghiên cứu.
* Việc hợp tác nghiên cứu 3 - 6 tháng mỗi năm tại Pháp mang lại cho chị những giá trị và trải nghiệm như thế nào?
- Với tôi, đây là cơ hội quý giá. Khi làm việc ở Pháp, tôi có thể tiếp cận nhiều phương pháp, công nghệ mới, đồng thời xây dựng mạng lưới hợp tác. Nhưng điều quan trọng là tôi có thể đưa kiến thức ấy về Việt Nam, chia sẻ với đồng nghiệp và học trò. Nhờ vậy, chúng tôi rút ngắn khoảng cách với quốc tế và sinh viên của tôi cũng được hưởng lợi từ những bài học thực tế.
* Với vai trò giảng viên và Giám đốc chương trình thạc sĩ, chị kỳ vọng điều gì ở các học viên và sinh viên của mình?
- Tôi mong sinh viên không chỉ nắm vững kiến thức mà còn dám nghĩ khác biệt, dám làm và dám thử nghiệm. Kiến thức là điều kiện cần, nhưng sáng tạo và tinh thần phản biện mới tạo ra giá trị thực sự. Tôi kỳ vọng các em kế thừa, phát triển và vượt qua thế hệ trước để khoa học Việt Nam vươn xa hơn.
Con đường học thuật không dễ, nhất là với những bạn có hoàn cảnh khó khăn, nên chúng tôi luôn cố gắng tạo thêm học bổng và hỗ trợ cần thiết. Tôi muốn nhắn gửi rằng: Khoa học không đóng cửa với ai, chỉ cần có đam mê và kiên trì.
* Theo chị, trong 10 năm tới, khoa học y sinh Việt Nam sẽ có những bước tiến nào đáng kỳ vọng?
- Tôi tin rằng Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng các trung tâm nghiên cứu y sinh ngang tầm khu vực, hướng tới ứng dụng trực tiếp phục vụ đời sống. Hiện tôi và các cộng sự đang tiếp tục hoàn thiện cấu trúc hormone hFSH, eCG, mở rộng thử nghiệm độ an toàn trên nhiều loài động vật trước khi đề xuất thử nghiệm lâm sàng trên người.
Bên cạnh đó, chúng tôi nghiên cứu sản xuất hormone mới cho sinh sản nhân tạo trong thủy sản, thay thế hormone hCG đang bị châu Âu khuyến cáo hạn chế, nhằm bảo vệ kim ngạch xuất khẩu cá giống của Việt Nam. Nhóm cũng phát triển các chế phẩm probiotics, enzyme và thảo dược giúp tăng sức đề kháng cho vật nuôi, giảm phụ thuộc kháng sinh, hướng tới nông nghiệp xanh, bền vững.
Điều tôi mong mỏi nhất là các giá trị khoa học được chuyển hóa thành giải pháp thiết thực cho cộng đồng - đó cũng là lý do tôi kiên trì với con đường này.
* Xin cảm ơn và chúc chị tiếp tục gặt hái thành công trên con đường nghiên cứu khoa học.
PGS.TSKH Nguyễn Thị Mộng Điệp (SN 1983), Giám đốc Chương trình đào tạo thạc sĩ ngành Sinh học thực nghiệm tại Trường ĐH Quy Nhơn.
Một số thành tích nổi bật:
- Năm 2020, 2022: Trí thức tiêu biểu về khoa học - công nghệ tỉnh Bình Định.
- Năm 2021: Top 10 trí thức, nhà khoa học sáng tạo và cống hiến tiêu biểu Asia.
- Năm 2022 - 2023: Bằng khen của Bộ GD&ĐT cho danh hiệu Nhà giáo tiêu biểu và được vinh danh là 1 trong 33 giảng viên tiêu biểu bậc đại học năm 2023; bằng khen của Hội Nữ trí thức Việt Nam về thành tích nghiên cứu khoa học.
- Năm 2024: Bằng khen của Công đoàn ngành Giáo dục Việt Nam về nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ. Đạt chuẩn Giáo sư đại học tại Pháp do Bộ Giáo dục quốc gia, Giáo dục đại học và Nghiên cứu quốc gia Pháp công bố.
- Năm 2025: Giải nhất Hội thi Sáng tạo kỹ thuật tỉnh Bình Định và nhận bằng khen của Chủ tịch UBND tỉnh. Được vinh danh trong danh sách các nhà khoa học có tầm ảnh hưởng nhất thế giới.