Từ phần cứng thống trị đến phần mềm dẫn dắt
Trong suốt hơn một thế kỷ qua, ngành công nghiệp ô tô phát triển dựa trên nền tảng cơ khí và phần cứng - nơi động cơ, hệ truyền động và thiết kế ngoại thất đóng vai trò quyết định. Tuy nhiên, cuộc cách mạng “xe định nghĩa bằng phần mềm” (Software-Defined Vehicle - SDV) đang làm thay đổi hoàn toàn cấu trúc và tư duy thiết kế xe hơi hiện đại.
Trong mô hình SDV, phần mềm trở thành “bộ não” trung tâm, kiểm soát gần như toàn bộ hệ thống - từ vận hành, an toàn, tiện nghi cho đến các dịch vụ kết nối, giải trí và cập nhật tính năng. Đặc biệt, khả năng cập nhật phần mềm từ xa (OTA - Over-The-Air) giúp xe có thể vá lỗi, nâng cấp hoặc bổ sung chức năng mà không cần đưa vào garage, giống như cách người dùng nâng cấp hệ điều hành cho điện thoại thông minh.
Tesla là hãng xe tiên phong trong xu hướng này. Tuy nhiên, các ông lớn như Mercedes-Benz, BMW, Hyundai/Kia và cả VinFast đang nhanh chóng bắt nhịp để không bị bỏ lại phía sau.
Trải nghiệm cá nhân hóa và kiến trúc mới
Sự nổi lên của SDV không chỉ thay đổi cách xe vận hành, mà còn làm mới trải nghiệm người dùng. Người mua xe ngày nay có thể lựa chọn, mở khóa hoặc đăng ký sử dụng các tính năng theo gói, trả phí theo nhu cầu thực tế thay vì cố định trong thiết kế ban đầu.
Song song đó, kiến trúc điện - điện tử trong xe cũng được tái cấu trúc. Từ mô hình phân mảnh với nhiều bộ điều khiển rời rạc, SDV chuyển sang xử lý tập trung, cho phép phần mềm điều phối đồng thời nhiều hệ thống - từ kiểm soát hành trình thông minh, hỗ trợ giữ làn đến hệ thống giải trí, điều hòa, cảm biến môi trường…
Quan trọng hơn, nền tảng SDV tạo điều kiện để các hệ thống hỗ trợ lái nâng cấp dần lên các cấp độ cao hơn của tự động hóa. Bên cạnh đó, xe còn được kết nối sâu rộng với hệ sinh thái bên ngoài - từ điện thoại thông minh, nhà thông minh, bản đồ đám mây đến mạng lưới giao tiếp V2X (Vehicle-to-Everything).
Cơ hội kinh doanh mới: Từ bán xe sang cung cấp dịch vụ
SDV mở ra một mô hình kinh doanh hoàn toàn mới cho các nhà sản xuất ô tô. Thay vì chỉ bán xe như trước đây, các hãng giờ đây có thể tạo doanh thu định kỳ từ các gói thuê bao phần mềm, dịch vụ cập nhật tính năng, hỗ trợ lái nâng cao, bảo trì thông minh hoặc cá nhân hóa trải nghiệm người dùng.
Khả năng vá lỗi từ xa còn giúp các hãng tiết kiệm chi phí hậu mãi, hạn chế các đợt triệu hồi tốn kém, đồng thời cải thiện hình ảnh thương hiệu và độ tin cậy sản phẩm.
Về phía người dùng, xe không còn “già đi” theo thời gian mà ngày càng “sống” hơn - khi có thể liên tục cập nhật, thích ứng và phát triển cùng nhu cầu sử dụng.
Nhưng cũng đầy thách thức
Dù hứa hẹn nhiều cơ hội, SDV cũng kéo theo hàng loạt thách thức. Trước hết là vấn đề an ninh mạng. Khi xe trở thành một thiết bị kết nối liên tục, nó cũng dễ trở thành mục tiêu của các cuộc tấn công mạng. Điều này đòi hỏi các hãng xe phải đầu tư nghiêm túc vào bảo mật nhiều lớp, bảo vệ dữ liệu người dùng và xây dựng quy trình kiểm thử phần mềm nghiêm ngặt.
Ngoài ra, hạ tầng viễn thông đóng vai trò quyết định. Việc cập nhật phần mềm OTA không thể diễn ra nếu không có mạng 4G/5G ổn định, trung tâm dữ liệu đủ mạnh và khả năng phủ sóng rộng khắp - đặc biệt tại các khu vực vùng sâu, vùng xa.
Mặt khác, khung pháp lý vẫn đang chạy sau công nghệ. Ai chịu trách nhiệm khi phần mềm xe gặp lỗi? Hãng xe, nhà phát triển phần mềm hay nhà cung cấp dịch vụ dữ liệu? Đây là câu hỏi cần lời giải cụ thể trong tương lai gần.
Việt Nam và cơ hội bứt phá
Việt Nam đang cho thấy những tín hiệu tích cực trong cuộc đua SDV. FPT Software nổi lên như một trung tâm phát triển phần mềm ô tô đang lên trên bản đồ toàn cầu. VinFast - với chiến lược xe điện thông minh - đã tích hợp tính năng OTA, hệ thống ADAS cấp độ 2-3 và đẩy mạnh số hóa trải nghiệm người dùng.
Cùng với đó, hạ tầng viễn thông - đặc biệt mạng 5G tại các đô thị lớn - đang được nâng cấp, tạo tiền đề cho sự phát triển SDV. Tuy nhiên, để SDV trở thành xu hướng phổ biến tại Việt Nam trong giai đoạn 2025-2030, cần đồng thời giải quyết các bài toán sau: Cập nhật chính sách dữ liệu cá nhân phù hợp với bối cảnh xe kết nối; hoàn thiện tiêu chuẩn kỹ thuật cho OTA và tích hợp phần mềm bên thứ ba; đầu tư hạ tầng số tại khu vực nông thôn, nơi vẫn còn khoảng trống mạng.
Ai làm chủ phần mềm, người đó làm chủ tương lai
Xe định nghĩa bằng phần mềm không chỉ là một cuộc cách mạng công nghệ, mà là bước chuyển dịch toàn diện trong mô hình kinh doanh, thiết kế sản phẩm và trải nghiệm khách hàng. Trong cuộc chơi mới này, ai làm chủ phần mềm sẽ làm chủ cuộc đua - cả về giá trị sản phẩm lẫn sự trung thành của khách hàng.
Với lực lượng kỹ sư công nghệ đang lớn mạnh, hệ sinh thái số đang hoàn thiện và tham vọng toàn cầu hóa, Việt Nam có cơ hội không nhỏ để vươn lên trở thành trung tâm phát triển và ứng dụng SDV tại khu vực. Vấn đề chỉ còn là: chúng ta sẽ đi trước, hay lại một lần nữa theo sau?
