Theo công bố mới nhất trên tạp chí Nature Conservation, cuộc khảo sát diễn ra vào tháng 4.2024 đã tìm thấy loài cá này tại một ao nước nhỏ thuộc lưu vực sông Mocovi (Bolivia), cách địa điểm sinh sống cũ (nơi hiện đã bị san phẳng làm đất nông nghiệp) khoảng 100 km về phía tây bắc.
Điều gây chú ý với giới khoa học là tại cùng khu vực này, quần thể cá Moema claudiae chung sống với 6 loài cá killi khác (trong đó có Moema beucheyi, Spectrolebias filamentosus...). Sự hội tụ của 7 loài trong cùng một sinh cảnh hẹp tạo nên quần xã có đa dạng di truyền cao nhất từng được ghi nhận trên toàn thế giới đối với họ cá này.
Lý giải về sự phong phú hiếm có này, nhóm nghiên cứu nhận định do vị trí địa lý đặc biệt của khu vực: nơi giao thoa giữa rừng rậm Amazon và thảo nguyên Llanos de Moxos. Sự pha trộn giữa hai hệ sinh thái khổng lồ này tạo ra các điều kiện thủy văn độc đáo, cho phép các loài từ cả hai vùng cùng hội tụ và phát triển.
Bên cạnh đó, đây cũng là lần đầu tiên trong lịch sử, các nhà khoa học thu thập được hình ảnh màu của Moema claudiae khi còn sống. Trong số các mẫu vật thu được (gồm cả đực và cái), cá thể đực dài khoảng 39 mm đã giúp xác nhận đặc điểm nhận dạng độc nhất mà trước đây chỉ được biết qua bản vẽ: một vết đen lớn chạy dọc vùng vai.
Trước phát hiện này, sách đỏ IUCN đã liệt kê Moema claudiae vào nhóm “cực kỳ nguy cấp” (critically endangered). Sự tồn tại của quần thể cuối cùng này càng trở nên mong manh hơn giữa bối cảnh Bolivia đã mất tới 10 triệu hecta rừng chỉ trong 25 năm qua.
Dù nhỏ bé, sự tái xuất của Moema claudiae được trang Earth.com ví như những “lá cờ hiệu” quan trọng, cho thấy nhịp điệu sinh thái lũ - hạn tại đây vẫn hoạt động tốt, giúp tái nạp nước ngầm và duy trì nguồn thức ăn cho chim chóc, côn trùng.
Ông Thomas Litz, đồng tác giả nghiên cứu, chia sẻ với tạp chí Newsweek: “Việc tìm lại được Moema claudiae là điều vô cùng đặc biệt. Đây là cơ hội ngàn vàng để bảo tồn chúng ngay trong môi trường tự nhiên trước khi chúng biến mất mãi mãi”.
Để hiện thực hóa cơ hội này, các chuyên gia cảnh báo cần hành động ngay lập tức, bởi chỉ một vệt bánh xe ủi hay một đợt phun thuốc diệt cỏ cũng đủ khiến loài này tuyệt chủng vĩnh viễn. Do đó, giải pháp cấp bách không chỉ là rào lại ao nước, mà phải giữ gìn các thảm thực vật vùng đệm và điều hướng hoạt động nông nghiệp tránh xa các vùng trũng. Chỉ khi đó, trạng thái “có thể đã tuyệt chủng” mới thực sự trở thành một màn hồi sinh bền vững.
Theo Tú Quyên (TNO)