Bế tắc đàm phán và nguy cơ leo thang
Hồ sơ hạt nhân của Iran đang ở vào tình trạng “ba không”: không đàm phán, không giám sát và không minh bạch. Thỏa thuận hạt nhân năm 2015 từng được kỳ vọng kiềm chế chương trình làm giàu uranium của Tehran đã hết hiệu lực từ tháng 10. Trong khi đó, các lệnh trừng phạt nghiêm ngặt của Mỹ và phương Tây được tái áp đặt, khiến cơ hội đối thoại gần như tê liệt.
Tổng thống Mỹ Donald Trump từng tuyên bố các cuộc tấn công và áp lực của Washington đã “xóa sổ” năng lực hạt nhân của Iran. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia khu vực và quan chức quốc tế nghi ngờ điều này. Tehran vẫn duy trì các cơ sở hạt nhân, đồng thời có khả năng tái xây dựng những cơ sở bị phá hủy, trong khi Israel khẳng định kho uranium làm giàu cao của Iran vẫn chưa bị xóa sổ hoàn toàn.
Iran được cho là đang phát triển một cơ sở mới mang tên Pickaxe Mountain, từ chối cho thanh tra quốc tế tiếp cận. Giới phân tích cảnh báo tình trạng thiếu minh bạch này khiến nguy cơ bùng nổ xung đột quân sự tăng cao. Mọi sai lầm hay tính toán sai lầm đều có thể châm ngòi cho một vòng xoáy căng thẳng mới trong khu vực, đe dọa cả an ninh và ổn định kinh tế toàn cầu.
Israel sẵn sàng hành động, Iran chuẩn bị đáp trả
Israel nhiều lần tuyên bố sẽ không ngần ngại tấn công Iran nếu nước này tiến gần tới giai đoạn chế tạo vũ khí hạt nhân. Dù các cuộc không kích trước đây đã làm suy giảm chương trình, giới chức Israel vẫn khẳng định “công việc chưa hoàn tất” và họ chưa thấy lý do để dừng lại.
Ông Ali Vaez, Giám đốc Dự án Iran thuộc Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế nhận định, nếu chiến sự tái diễn, Iran sẽ đáp trả mạnh mẽ hơn so với tháng 6 vừa qua. Các nhà máy tên lửa của Tehran đang hoạt động liên tục 24/24 và có thể phóng cùng lúc 2.000 quả đạn để áp đảo hệ thống phòng thủ Israel, thay vì chỉ 500 quả trong 12 ngày như trước.
Chuyên gia H.A. Hellyer, cộng sự cấp cao tại Trung tâm Tiến bộ Mỹ, nhấn mạnh: “Israel không tin có thể kiểm soát chương trình hạt nhân của Iran thông qua đàm phán. Khi Tehran vượt qua một ranh giới nhất định, khả năng Israel tấn công là rất cao”.
Căng thẳng leo thang không chỉ dừng lại ở tên lửa. Iran có thể sử dụng lực lượng ủy nhiệm tại Lebanon, Syria và Yemen để tấn công Israel, đồng thời đe dọa an ninh khu vực và dòng chảy dầu mỏ quốc tế. Nếu xung đột lan rộng, hậu quả kinh tế và chính trị sẽ vượt ra ngoài Trung Đông, ảnh hưởng trực tiếp tới các nước nhập khẩu năng lượng và các tuyến thương mại toàn cầu.
Ngoại giao tắc nghẽn và thách thức quốc tế
Các quốc gia Arab đang nỗ lực thúc đẩy đối thoại gián tiếp giữa Mỹ và Iran, nhằm giảm nguy cơ xung đột. Tuy nhiên, triển vọng thành công rất hạn chế. Đại giáo chủ Iran Ali Khamenei khẳng định Mỹ “mang thái độ thù địch sâu sắc”, còn Ngoại trưởng Abbas Araghchi nhấn mạnh Washington đưa ra các điều kiện “bất khả thi”, bao gồm đàm phán trực tiếp và chấm dứt hoàn toàn hoạt động làm giàu uranium.
Iran từ chối các điều kiện này và chỉ sẵn sàng đối thoại gián tiếp nếu được bảo đảm không bị tấn công quân sự, không chịu thêm áp lực kinh tế, đồng thời được bồi thường thiệt hại chiến tranh, yêu cầu mà Mỹ chưa chấp nhận. Nội bộ Iran cũng chia rẽ: một phe muốn thỏa hiệp để giảm leo thang căng thẳng, trong khi phe còn lại cho rằng đối đầu với Israel là điều không thể tránh khỏi.
Theo ông Rafael Grossi, Giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), phần lớn kho uranium làm giàu cao của Iran vẫn tồn tại, ước tính khoảng 400 kg uranium làm giàu 60%, gần ngưỡng chế tạo vũ khí. Thiếu giám sát quốc tế khiến con số này chưa thể xác minh, tạo ra “vùng mù” nguy hiểm trong nhận định tình hình.
Các chuyên gia cảnh báo: Khi không có đối thoại, không giám sát và không cơ chế kiểm soát rủi ro, Trung Đông đang tiến gần tới một vòng xoáy nguy hiểm. Iran tăng cường chuẩn bị quân sự và ngoại giao song song để tạo ra “thế cân bằng mới”, trong khi Israel vẫn duy trì tư thế sẵn sàng can thiệp quân sự. Mọi tính toán sai lầm có thể dẫn tới xung đột, ảnh hưởng trực tiếp tới an ninh khu vực, ổn định năng lượng và nền kinh tế toàn cầu.
