Liên kết để phát triển
Trong nhiều năm, các vùng cà phê và hồ tiêu tại Bờ Ngoong, Ia Tiêm, Kon Gang, Nam Yang (tỉnh Gia Lai cũ) vẫn loay hoay với bài toán năng suất thấp, chất lượng chưa cao. Một trong những nguyên nhân chính là bà con quen sử dụng giống cũ, canh tác kiểu truyền thống, phụ thuộc nhiều vào phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật.
“Ban đầu thì thấy hiệu quả, nhưng chỉ vài vụ là cây xuống rất nhanh, năng suất và chất lượng đều giảm mạnh”-Chủ tịch HĐQT HTX Sản xuất kinh doanh dịch vụ nông nghiệp Ia Ring Trần Quốc Hưng chia sẻ.
Không thể đưa nông sản “đi xa” nếu vẫn sản xuất theo cách cũ, bà con buộc phải tìm hướng đi mới. Tháng 12-2017, HTX Sản xuất kinh doanh dịch vụ nông nghiệp Ia Ring được thành lập, quy tụ 40 thành viên với 100 ha cây trồng.
Bước ngoặt đến khi Viện Chiến lược (Bộ NN&PTNT trước đây) đầu tư mô hình 30 ha cà phê hữu cơ, áp dụng đồng bộ kỹ thuật từ bón phân, tưới nước, làm cỏ đến thu hoạch. Tất cả đều được thực hiện theo quy trình bền vững, hạn chế tối đa hóa chất.
Mỗi lớp tập huấn đều tổ chức ngay tại vườn mô hình, tạo cơ hội cho bà con quan sát trực tiếp sự khác biệt giữa cách làm mới và truyền thống. Chỉ sau thời gian ngắn, sự chuyển biến đã thể hiện rõ: cây khỏe, xanh bền, ít sâu bệnh, năng suất cao và ổn định hơn hẳn so với vườn xung quanh.
Sự thành công ấy trở thành động lực lan tỏa mạnh mẽ. Đến nay, HTX đã phát triển lên 500 thành viên, chăm sóc 600 ha cà phê theo hướng hữu cơ bền vững, đạt các chứng nhận 4C, RA phục vụ xuất khẩu. Nếu trước năm 2019, năng suất chỉ đạt 2-3 tấn nhân/ha thì đến 2022 đã tăng lên 5 tấn/ha, thậm chí có vườn tái canh đạt 7 tấn/ha, con số rất cao đối với cà phê robusta.
Không chỉ Ia Ring, HTX Nông nghiệp và Dịch vụ Nam Yang (xã Kon Gang) cũng là điển hình nổi bật. Được thành lập năm 2017, HTX hiện có 130 thành viên với hơn 200 ha cây trồng, trong đó trên 30 ha đã được chứng nhận hữu cơ theo tiêu chuẩn Mỹ và châu Âu. Phần diện tích còn lại cũng đang được chuyển đổi theo lộ trình, nhằm đảm bảo chất lượng đồng đều và hướng đến mô hình sản xuất bền vững toàn diện.
Giám đốc HTX Nguyễn Tấn Công cho biết, đơn vị đã đầu tư dây chuyền chế biến hiện đại, kiểm soát chất lượng từ thu hoạch đến chế biến. Nhờ đó, sản phẩm cà phê Fine Robusta, cà phê Đăk Yang và bộ tiêu hữu cơ Lệ Chí của HTX đã được công nhận OCOP 5 sao quốc gia vào cuối tháng 6-2025. Đây được xem là bước tiến quan trọng giúp sản phẩm dễ dàng tiếp cận thị trường khó tính và nâng vị thế nông sản địa phương trên bản đồ xuất khẩu.
Hạt cà phê “đi xa hơn” nhờ hữu cơ và liên kết
Với HTX Sản xuất kinh doanh dịch vụ nông nghiệp Ia Ring, mong muốn lớn nhất là “đưa hạt cà phê đi xa hơn”. Để làm được điều đó, canh tác hữu cơ là hướng đi tất yếu.
Toàn bộ 600 ha cà phê đều được áp dụng hệ thống tưới béc phun mưa; các lớp kỹ thuật hướng dẫn bà con cách sản xuất phân vi sinh từ phân chuồng, vỏ trấu và men vi sinh, vật liệu sẵn có tại địa phương.
Nguồn nước tưới dồi dào từ hồ Ia Ring giúp vườn cây duy trì sức sống tốt trong mùa khô. Ở những khu vực xa hồ, người dân chủ động đào giếng khoan để đảm bảo tưới đủ cho cây. Nhờ canh tác hữu cơ, cây không bị phụ thuộc hóa chất, tầng đất mặt được hồi phục, độ mùn tăng, hệ vi sinh vật phát triển, khiến vườn cây bền hơn và năng suất cao hơn.
Những hộ đi đầu như ông Trần Minh Trí (thôn Ia Ring) cảm nhận rất rõ sự thay đổi. “2,6 ha trước đây thu chỉ 6 tấn nhân mỗi năm, thế nhưng năm 2024 tôi thu 13 tấn nhân, tất cả đạt chuẩn xuất khẩu”-ông Trí nói.
Còn gia đình ông Nguyễn Văn Bình sở hữu 3 ha, thu được 18 tấn nhân và lãi 1,2 tỷ đồng. Kết quả khiến gia đình ông mạnh dạn đầu tư thêm cây che bóng, hệ thống tưới và phân hữu cơ.
Điều quan trọng, cà phê của HTX đã có mặt trên thị trường quốc tế nhờ được các doanh nghiệp lớn như: Vĩnh Hiệp, Sơn Huyền Phát, Ngọc Chương thu mua. Các doanh nghiệp này tiếp tục chế biến bằng dây chuyền hiện đại, đáp ứng yêu cầu khắt khe của khách hàng nước ngoài. Đây chính là “mắt xích” quan trọng trong chuỗi liên kết, giúp nông dân không còn lo đầu ra, từ đó yên tâm sản xuất theo hướng chất lượng cao.
Theo Chủ tịch UBND xã Bờ Ngoong Nguyễn Hữu Tỵ, mô hình liên kết 3 bên giữa nông dân-HTX-doanh nghiệp đã chứng minh hiệu quả rõ rệt. Sản phẩm đạt chuẩn xuất khẩu giúp bà con tăng thu nhập, nhiều hộ thoát nghèo và làm giàu ngay trên mảnh đất của mình. Xã đặt mục tiêu nhân rộng mô hình, hướng đến việc toàn bộ diện tích cà phê được canh tác hữu cơ, đủ tiêu chuẩn xuất khẩu.
Tại xã Kon Gang, Trưởng phòng Kinh tế Nguyễn Kim Anh đánh giá, các HTX đang đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc chuyển giao kỹ thuật cho bà con, đặc biệt đồng bào dân tộc thiểu số, nhóm đối tượng dễ bị thiệt thòi trong sản xuất nông nghiệp. Khi tham gia HTX, người dân được tập huấn kỹ thuật, sản xuất theo quy trình kiểm soát nghiêm ngặt, đồng thời được doanh nghiệp bao tiêu với giá ổn định.
Không chỉ nâng giá trị sản phẩm, các HTX còn giúp thay đổi tư duy làm nông của bà con: từ sản xuất nhỏ lẻ sang liên kết quy mô; từ làm theo kinh nghiệm sang làm theo tiêu chuẩn; từ chạy theo sản lượng sang tập trung chất lượng. Đây là điều kiện quan trọng để nông nghiệp Tây Gia Lai chuyển mình sang hướng hiện đại, bền vững và phù hợp với xu thế thị trường.
Nhờ mối liên kết chặt chẽ và sự vào cuộc đồng bộ giữa HTX-nông dân-doanh nghiệp, nhiều sản phẩm cà phê và hồ tiêu của Tây Gia Lai đã và đang tìm được chỗ đứng vững chắc trên thị trường trong nước và quốc tế. Qua đó, nông nghiệp Tây Gia Lai đang đứng trước cơ hội lớn để bứt phá, khi những mô hình liên kết kiểu mới không chỉ giúp nâng cao thu nhập cho người dân, mà còn tạo ra giá trị bền vững cho toàn vùng.
Với hướng đi đúng đắn và sự đồng lòng của cộng đồng, hạt cà phê và hồ tiêu Gia Lai hoàn toàn có thể “đi xa hơn”, góp phần nâng tầm nông sản Việt trên thị trường thế giới.