(GLO)- Năm nào cũng vậy, cứ mỗi dịp Tết về, cộng đồng bà con dân tộc phía Bắc gồm: Tày, Nùng, Dao, Thái, Sán Chỉ, Thổ, Mường, Hoa Kiều, Mông trên vùng đất Lơ Ku (xã Lơ Ku, huyện Kbang) lại cùng nhau làm những món bánh trái, rượu truyền thống để đón một cái Tết đậm đà hương vị quê nhà.
Thơm nồng rượu Hoắng
Bà Hoàng Thị Thu, dân tộc Tày ở Thái Nguyên chọn vùng Lơ Ku để lập nghiệp từ năm 1995 đến nay. Thấy khách đến chơi, hỏi thăm chuyện chuẩn bị Tết, bà Thu vừa cẩn thận kiểm tra những thùng ủ rượu Hoắng vừa nói: “Tết mà không có rượu Hoắng thì đâu còn là Tết. Đây là thức uống không thể thiếu của bà con dân tộc phía Bắc từ bao đời nay, đến trẻ con cũng đã quen với hương thơm nồng nàn của rượu Hoắng vào dịp Tết nữa là…”.
 |
| Chủ nhà mang thố rượu Hoắng ra cho khách tự vắt uống. Ảnh: Nguyễn Giang |
Rượu Hoắng hay còn gọi là rượu Nếp Cái, được ủ bằng loại nếp thượng hạng nhất với loại men ngon nhất trong vòng 20 ngày và nếu để càng lâu thì hương vị rượu càng đậm đà. Vì vậy mà bà con ở đây thường bắt tay làm rượu Hoắng từ khoảng đầu tháng 12 Âm lịch. Theo bà Thu thì hồi còn ở Thái Nguyên, bà thường dùng men được ủ từ 12 loại lá rừng để làm rượu Hoắng, còn ở Lơ Ku vì không đủ các loại lá nên phải dùng men thông thường để ủ rượu, theo đó hương vị sẽ giảm đi ít nhiều”.
Khi ủ rượu Hoắng, ngoài việc chọn loại nếp ngon, dẻo, thơm còn phải chú ý đến lượng men. Sau khi đồ xôi, trộn men, ủ khoảng 2 ngày mới bắt đầu xuống nước ngâm. Bà Thu bảo rượu ngon hay không phụ thuộc rất nhiều vào cách trộn men, lượng men dùng để ủ rượu Hoắng chỉ bằng 1/3 lượng men ủ cơm để nấu rượu thông thường. Vì lượng men ít nên rượu Hoắng rất ngọt, thơm dịu mà vẫn giữ được vị nồng của rượu.
Ngày Tết, khi khách đến chơi, chủ nhà mới bắt đầu vắt rượu Hoắng, một tấm vải màn sạch sẽ được dùng để vắt rượu, có thể mang cả thố rượu Hoắng ra để cho khách uống đến đâu thì vắt đến đó và nhất định phải uống rượu Hoắng bằng những chén sứ tràn đầy để chúc nhau năm mới. Nếu không thích vắt, rượu Hoắng còn có thể cho vào ghè, chum… uống theo cách uống rượu cần của bà con Jrai, Bahnar. Mỗi cách uống, rượu Hoắng có một hương vị riêng, nếu vắt ra, rượu Hoắng có vị ngọt đậm, có độ dẻo của nếp, uống vào thấy quyện trong lưỡi hương vị dễ chịu, nhẹ nhàng. Rượu Hoắng không vắt thì nồng và có vị rượu đậm đà hơn nhưng dù có uống theo cách nào thì rượu Hoắng cũng khiến người uống xiêu lòng và say lúc nào không biết.
Sẵn sàng mùa bánh Tết
Trong góc bếp của gia đình bà La Thị Cao, dân tộc Sán Chỉ ở thôn 1 đã để sẵn những thùng gạo nếp ngon nhất để phục vụ cho các loại bánh truyền thống quê nhà cho dịp Tết năm nay. Thường các bà, các mẹ sẽ tập trung làm các loại bánh vào khoảng 27 và 28 Tết. Ngoài bánh chưng, bà con dân tộc phía Bắc ở đây có chung các loại bánh đặc sắc khác như: bánh phật, bánh rợm, bánh gio (hay còn gọi là bánh đẳng)… đây là các loại bánh bắt buộc phải có trên bàn thờ tổ tiên trong ba ngày Tết.
Đặc biệt, bánh phật là một loại bánh chay được làm ngay sau khi đón xong Giao thừa để kịp cho mâm cơm cúng ông bà sáng mùng 1 Tết. Bánh phật được làm hoàn toàn bằng bột nếp, không có nhân. Bột nếp sau khi xay được trộn với nước lạnh, có thể cho đường vào trộn đều rồi vo viên nhỏ chỉ bằng đầu ngón tay cái. Từng viên sẽ được gói trong lá chuối. Trước khi hấp, cứ 9 cái bánh phật được xếp lại với nhau theo hình cánh quạt, dùng dây buộc lại rồi mới xếp vào nồi từng lớp, khi hấp xong chỉ việc vớt ra, bỏ lên đĩa rồi đặt lên bàn thờ. Cùng với tục lệ cúng bánh phật thì sáng sớm mùng 1 Tết cả nhà phải kiêng đồ mỡ, chỉ ăn đồ ngọt. Khi nào có khách đến nhà và ngoài đường đã tấp nập người đi chơi Xuân thì mới được ăn uống bình thường trở lại.
Ngoài ra, bánh gio, bánh rợm cũng là những loại bánh đặc trưng của quê hương mà chỉ mỗi độ Tết về những người con xa quê mới có dịp thưởng thức. Mỗi loại bánh có một hương vị riêng và đòi hỏi những kỳ công nhất định nhưng không vì mất thời gian mà các bà, các mẹ bỏ qua bất kỳ một món bánh truyền thống nào, vì theo lời tâm sự của bà Cao thì: “Mỗi loại bánh truyền thống vào dịp Tết là mỗi một hương vị của quê nhà nên không thể làm bánh này mà bỏ bánh kia; xa quê hương đã mấy chục năm nhưng hương vị Tết quê vẫn còn rõ mồn một là nhờ hương thơm nồng nàn của rượu Hoắng và vị ngọt đậm đà của bánh gio, bánh rợm…”.
Nguyễn Giang
