Lần đầu tiên, một triển lãm quy mô lớn các tác phẩm hội họa nhiều chất liệu, nhiều chủ đề của họa sĩ tài danh Lê Văn Xương (1917-1988) được giới thiệu với giới nghệ thuật và công chúng yêu mỹ thuật tại TPHCM.
Với chủ đề “Điều kỳ diệu”, 101 tác phẩm tiêu biểu của cố họa sĩ sẽ được giới thiệu đến đông đảo công chúng, giới sưu tập trong và ngoài nước trong 3 ngày, từ ngày 21 đến 23-9 tới đây, tại TPHCM.
 |
Người nghệ sĩ thầm lặng
Họa sĩ Lê Văn Xương là ai? Đến nay, câu hỏi có lẽ vẫn còn làm nhiều người trong giới mỹ thuật bối rối. Bối rối bởi vì có quá ít thông tin về người họa sĩ tài danh này.
Lê Văn Xương sinh ngày 3 tháng 1 năm 1917. Ông học hội họa từ rất sớm, khoảng 1929-1930 đã bắt đầu học, do gia đình rước thầy về nhà dạy riêng. Năm 1937, ông Nhan Chí (1920 - 1967, người Minh Hương) từ làng Trung Hưng (quận Gò Vấp, tỉnh Gia Định) ra Hà Nội học trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương khóa XII (1937-1942), Lê Văn Xương đã nhanh chóng kết giao, thấy hợp tính nên đã mời bạn làm thầy dạy vẽ nâng cao cho mình. Nhan Chí nổi tiếng với các tranh chân dung bằng phấn tiên (pastel), Lê Văn Xương đã học được kỹ thuật vẽ này, ông cũng khá giỏi với thể loại tranh chân dung, phong cảnh bằng phấn tiên và bột màu.
 |
| Chợ Đồng Xuân, bột màu trên giấy, 41cm x 60,5cm |
Lê Văn Xương ít được biết đến mặc dù trên thực tế trước năm 1954, ông đã rất nổi tiếng. Thời điểm ấy, hiếm có họa sĩ Việt Nam nào tổ chức được 3-4 triển lãm cá nhân, nhưng Lê Văn Xương thì làm được.
Theo tư liệu của nhà sưu tập Lê Y Lan cho biết, năm 1941, Lê Văn Xương mở triển lãm tranh cá nhân đầu tiên tại Sài Gòn. Ngay triển lãm đầu tay này, ông đã bán một số tác phẩm. Năm 1949, ông triển lãm cá nhân tại phòng tranh riêng ở Hà Nội. Năm 1951, ông tiếp tục mở triển lãm cá nhân tại Đà Lạt.
Đáng chú ý nhất là, lúc 16g ngày 28-4-1953, Lê Văn Xương mở triển lãm cá nhân mang tên Hà Nội 36 phố phường tại Nhà hát lớn Hà Nội. Triển lãm thu hút được rất nhiều người quan tâm, từ giới chính khách, quan chức, thương nhân đến những người yêu thích nghệ thuật. Đã có nhiều tin bài trên báo chí ca ngợi tài năng và những tác phẩm tuyệt đẹp của ông. Triển lãm giới thiệu 29 tác phẩm, trong số đó có 9/29 tác phẩm được bán. Trong số này, ông Thủ hiến Nguyễn Hữu Trí mua 4 bức, ông Thị trưởng Hà Nội Đỗ Quang Giai mua 1 bức, ông Giám đốc Sở xã hội Đào Sĩ Chu mua 2 bức. Triển lãm kéo dài đến hết ngày 10-5-1953.
 |
| Chùa Quán Sứ, bột màu trên giấy, sáng tác 1953 |
Ngay ngày khai mạc triển lãm 28-4-1953, khi đến dự, họa sĩ Bùi Xuân Phái viết: “Điểm ham làm việc làm tôi thấy ở Văn Xương một tương lai rực rỡ. Anh vẽ loại phấn màu đặc sắc hơn những loại khác”.
Cũng tại triển lãm này, họa sĩ Trần Văn Thọ (sinh năm 1917) thì viết: “Thời gian qua mà Xương còn nhiều năng lực làm việc như vậy thì rất mừng cho tương lai nghệ thuật Việt Nam”.
Họa sĩ Hoàng Lập Ngôn bày tỏ: “Người sao tranh vậy!”.
Còn họa sĩ Nguyễn Văn Bình thì nhận định: “Tôi thấy ở anh một năng lực vô biên, và một tiến triển không ngờ”.
Họa sĩ Trần Quang Trân thẳng thắn cho rằng: “Trong bao nhiêu lần đến xem triển lãm họa phẩm tại Nhà hát lớn Hà Nội, đây mới là lần đầu tiên tôi được thỏa mãn trong đời khó tính - xin thú thật - của tôi về phương diện mỹ thuật”.
 |
| Ga Long Biên, bột màu trên giấy, 1973 |
Trong bài báo Một chặng đường của dân tộc và đời người công bố năm 2013, nhà nghiên cứu Phan Cẩm Thượng viết: “Cuộc kháng chiến chống Mỹ và miền Bắc thời chiến tranh cũng đã trở thành hình ảnh sinh động cho những họa sĩ vẽ trước năm 1975, và tất nhiên sau đó là thời hậu chiến nhọc nhằn. Những ký họa của Bùi Xuân Phái, Nguyễn Sáng, Lê Văn Xương, Nguyễn Văn Thiện, Phan Thông, Nguyễn Cao Thương, Nguyễn Thụ, Mai Long, Mai Văn Hiến, Phạm Viết Song, Phạm Lực… vẽ trong những giai đoạn đó. Họ đi cùng đất nước, gian khổ, đau khổ, đói nghèo, yêu thương như một người bình thường, chỉ khác mỗi việc cầm bút vẽ ra và may mắn lưu lại được phần nào công việc”.
Ngày 17-12-2016 là một cột mốc mới với Lê Văn Xương. Bức tranh lụa Thiếu nữ của ông đã được nhà đấu giá Lý Thị (Lythi Auction) bán thành công với giá 22.500 USD tại một phiên đấu thương mại ở Sài Gòn. Tại sự kiện này, Lythi Auction còn giới thiệu nhiều tác phẩm khác của Lê Văn Xương, qua đó giới mỹ thuật có dịp chiêm ngưỡng, biết nhiều hơn về một họa sĩ tài hoa nhưng thầm lặng.
 |
| Ô Quan chưởng, bột màu trên giấy, vẽ năm 1952 |
Cơ hội chiêm ngưỡng vẻ đẹp Hà Nội xưa
101 tác phẩm bột màu, sơn dầu, phấn tiên… của Lê Văn Xương được giới thiệu lần này, do con gái ông - nhà sưu tập Lê Y Lan muốn giới thiệu đến công chúng một phần tác phẩm mà cô sưu tập được, cũng là nhân dịp kỷ niệm 101 năm ngày sinh và 30 năm ngày mất của Lê Văn Xương.
 |
| Phố Gầm Cầu, bột màu trên giấy |
Trong số ấy, có một vài chân dung tự họa, chân dung người thân, còn phần lớn tranh triển lãm là một cơ hội tuyệt vời để khách thưởng ngoạn tìm về Hà Nội xưa, những năm cuối 1940 và thập niên 1950.
Giới thưởng ngoạn có thể hòa mình cùng những phong cảnh đường phố Hà Nội xưa, với các di tích gắn liền thành phố và chìm đắm trong cảnh quan ngoại thành. Những bức tranh này tạo ra một bầu không khí yên bình, cách xa sự hối hả và nhộn nhịp của Hà Nội ngày nay. Đó là Hà Nội của Thạch Lam, của Nguyễn Tuân...
“Điều kỳ diệu”- tựa đề của cuộc triển lãm mượn từ tựa một tác phẩm thơ của vợ ông, văn sĩ Trần Diệu Tiên- như lời mời khách du bước vào để bắt gặp những nỗi niềm thân quen, như trong mạch máu đã chứa đựng sẵn hương sắc Hà Nội, chỉ cần thoảng qua một niềm cảm xúc là mọi giây tơ đồng tâm cảm bỗng cùng nhau rung lên giai điệu xướng ca. Nhưng trên tất cả, đó là thể hiện những diệu kỳ của một nghệ sĩ đã gắn liền tâm hồn vào những nơi chốn lưu luyến nhất.
 |
| Rạch Cầu Bông, bột màu trên giấy |
 |
| Họa sĩ Lê Văn Xương |
Đương thời, Lê Văn Xương có đầy đủ điều kiện để trở thành một tên tuổi thời danh, nhưng có vẻ như ông không quá mặn mà chuyện này. Ông có đời sống trung lưu nên khá thong dong với việc vẽ, chẳng mấy nặng nề chuyện mua bán tác phẩm.
Theo gia đình ước tính, không kể tranh lưu niệm, Lê Văn Xương đã vẽ khoảng 1.000 bức tranh và làm khoảng 100 bức tượng.
Không chỉ vẽ, ông còn chơi được nhiều nhạc cụ như violin, piano, accordion, mandolin và guitar Hawaii.
Lê Văn Xương còn là một kiện tướng về thể thao, có nhiều giải thưởng và thành tích tốt trong các môn bơi lội, việt dã, quần vợt, bóng bàn, đấm bốc, đua xe đạp...
Kể từ khi ông qua đời năm 1988 đến nay, gia đình có một lần trưng bày tác phẩm để tưởng niệm nhưng chỉ trong khuôn khổ tư gia, vào năm 1997.
Giám đốc mỹ thuật của Điều kỳ diệu do nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi đảm trách. Anh định cư tại Pháp từ 1985, chuyên môn về tạo mẫu thời trang, đã làm việc cho các nhà Hermès, Christian Dior, Givenchy, Scherrer, Balenciaga... Anh tự học vẽ, học đàn và học hát. Ngoài ra, anh còn là chuyên gia hội họa Việt Nam, đã cộng tác với Tòa Thị chính Paris (1998), Bảo tàng Cernuschi, Paris (2012-2013), Viện Hàn lâm hải ngoại Pháp (2015), với các nhà đấu giá tại Paris như Aguttes, Art Valorem... |
Minh An (sggp)
