Địa danh Đak Đoa và nguồn cội

Theo dõi Báo Gia Lai trên Google News

(GLO)- Trong các địa danh quen thuộc ở Gia Lai, có lẽ không địa danh nào được sử dụng cho nhiều không gian khác nhau, ở những thời điểm lịch sử khác nhau như Đak Đoa. Điều này, làm cho những người ở Gia Lai (hay tỉnh Pleiku thời kỳ trước giải phóng) sẽ hình dung ra những vùng đất riêng khi nhắc đến Đak Đoa.
 

Một góc trung tâm thị trấn Đak Đoa.
Một góc trung tâm thị trấn Đak Đoa.

Đak Đoa là biến âm từ tên một dòng suối mà người Bahnar gọi là đak Doa (đọc là Toa), chảy qua làng Bahnar cùng tên (đe Doa). Ngôi làng và dòng suối này hiện thuộc xã Đak Sơ Mei, huyện Đak Đoa. Những người Bahnar ở xã Đak Sơ Mei và Đak Krong hiện nay vẫn phát âm tên làng là Doa, nhưng trong các văn bản, tên của làng đã được viết là Đe Đoa. Những người ở địa phương giải thích, Doa có thể là tên của người lập làng.

Cái tên Đak Đoa được biết đến trên phạm vi rộng hơn vào đầu những năm 20 của thế kỷ XX, khi công ty P.I.T. (Plantation Indóchinoise des Thés) của Pháp xin khai khẩn vùng đất Bắc Biển Hồ lập đồn điền Biển Hồ và đồn điền Đak Đoa để trồng chè. Vị trí của đồn điền Đak Đoa nằm ở trung điểm đường 19 bis từ Kon Dơng đi Trà Huỳnh, sau là đường tỉnh 670 và nay là quốc lộ 19D, tại km 25, đoạn từ UBND xã Đak Sơ Mei đến đe Adroch (thuộc thôn 18, xã Đak Sơ Mei). Đến ngày 4-3-1924, đồn điền Đak Đoa có diện tích 500 ha.

Năm 1960, người Pháp bán lại Sở Trà cho một công ty kinh doanh của Hoa kiều do ông Trần Văn Thăng làm chủ. Năm 1965, chủ Sở đã bỏ đồn điền Đak Đoa do tình hình an ninh.

Về địa danh hành chính, sau Cách mạng Tháng Tám (1945), chính quyền cách mạng thành lập xã Đak Đoa. Trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, về phía cách mạng, từ xã Đak Đoa ban đầu đã chia tách thành 2 xã: Nam Đak Đoa và xã Bắc Đak Đoa, thuộc khu Plei-Kon (trong kháng chiến chống Pháp) và khu 3 (trong kháng chiến chống Mỹ).  

Về phía chính quyền Việt Nam Cộng hòa (Sài Gòn), trước năm 1958, Đak Đoa là một tổng thuộc quận Kon Tum, tỉnh Kon Tum. Theo Nghị định số 340-BNV/HC/NĐ của Bộ trưởng Nội vụ-VNCH, ngày 25-6-1958 và Sắc lệnh số 369-NV, ngày 11-7-1958, tổng Đak Đoa thuộc tỉnh Kon Tum được chuyển giao về quận Lệ Trung, tỉnh Pleiku. Sau 1975, xã Đak Đoa là một vùng rộng lớn ở phía Tây huyện Mang Yang.

Theo Nghị định số 37/2000/NĐ-CP, ngày 21-8-2000 của Chính phủ, huyện Đak Đoa được thành lập trên cơ sở chia tách diện tích và dân số phía Tây của huyện Mang Yang cũ. Cũng theo nghị định này, thị trấn Mang Yang cũ được đổi tên thành thị trấn Đak Đoa, đồng thời xã Đak Đoa cũ cũng được đổi tên thành xã Đak Sơ Mei.

Ngoài ra, còn có một địa danh khác cũng rất nổi tiếng, đó là Nông trường Đak Đoa được thành lập năm 1977 (trồng chè), đứng chân trên địa bàn xã Đak Đoa (cùng thời điểm, lúc đó thuộc huyện Mang Yang). Vị trí của nông trường bộ nằm ở phía Tây của đồn điền Đak Đoa cũ. Đây là một nông trường khai hoang, trồng mới hoàn toàn chứ không kế thừa thành quả của đồn điền Đak Đoa cũ. Những công nhân đầu tiên của nông trường chủ yếu là nông dân từ huyện Cẩm Bình, tỉnh Hải Hưng vào. Từ năm 1999, do kinh doanh cây chè không hiệu quả, nông trường đổi thành Công ty Cà phê-Chè Đak Đoa. Nhưng ngày nay, cây chè đã hoàn toàn vắng bóng trên toàn bộ diện tích trồng trọt của Công ty. Trụ sở của Công ty nay nằm trên địa bàn xã Đak Krong, huyện Đak Đoa.

Như vậy, những địa danh ban đầu có tên Đak Đoa đều nằm trên vùng đất nay thuộc xã Đak Sơ Mei. Còn những những vùng đất mang tên Đak Đoa ngày nay như thị trấn Đak Đoa, huyện Đak Đoa lại là một không gian rộng lớn hơn, khác biệt hơn so với vùng đất gốc.

Kim Vân

Có thể bạn quan tâm

"Mối tình" ngày ấy…

"Mối tình" ngày ấy…

(GLO)- Ấy là tôi muốn nhắc lại “mối tình“ đoàn kết gắn bó của Đảng bộ, quân và dân 2 tỉnh Gia Lai và Bình Định trong cuộc kháng chiến trường kỳ 9 năm chống Pháp.
Chợ Đồn xưa và nay

Chợ Đồn xưa và nay

(GLO)- Xuôi theo quốc lộ 19 về Quy Nhơn, bước vào địa phận thị xã An Khê là bắt gặp Chợ Đồn nằm ngay phía bên trái đường. Khu chợ này đã có tên tuổi từ đầu thế kỷ XX, đến nay vẫn tồn tại và phát triển. Nhưng rất ít người biết nó đã hình thành và hoạt động như thế nào sau những biến đổi của thời gian.
Chư Sê

Chư Sê

(GLO)- Chư Sê là tên của dãy núi ngăn cách cao nguyên Pleiku với vùng trũng Cheo Reo (Ayun Pa) theo chiều Bắc Nam. Trên thực tế, người ta biết đến địa danh Chư Sê nhiều còn bởi nó cũng là tên của một đường đèo dài 3 km trên quốc lộ 25, cắt ngang dãy núi này.
Đi tìm tác giả một bài thơ kháng chiến

Đi tìm tác giả một bài thơ kháng chiến

(GLO)- Tại Phòng Văn hóa-Thông tin thị xã An Khê hiện đang lưu giữ một bài thơ viết về người Bí thư chi bộ đầu tiên của An Khê: Liệt sĩ Đỗ Trạc, hy sinh ngày 7-3-1947. Trước đó, ông bị thực dân Pháp bắt, tra tấn 7 ngày 7 đêm. Không khuất phục được ông, chúng đã hèn hạ xử bắn ông tại sân vận động An Khê rồi chặt thành 3 khúc. Cảm động trước khí tiết của ông, một tác giả có tên Huỳnh Trung Tín đã có bài thơ “Đầu sóng hiên ngang“:
Cộng đồng người Tày-Nùng trên quê hương Anh hùng Núp

Cộng đồng người Tày-Nùng trên quê hương Anh hùng Núp

(GLO)- Từ chỗ chỉ có 2 dân tộc tại chỗ là Bahnar và Jrai, kết quả điều tra dân số và nhà ở năm 2009 cho biết, trên địa bàn Gia Lai thời điểm đó có đến 38 dân tộc cùng chung sống. Những dân tộc có mặt ở Gia Lai muộn đều có những lý do riêng để chọn vùng đất này làm quê hương thứ hai, trong đó có cộng đồng người Tày và người Nùng ở xã Tơ Tung, huyện Kbang.
Thác Lệ Kim

Thác Lệ Kim

(GLO)- Lệ Kim là tên một thác nước trên suối Blang-ranh giới giữa xã Ia Tô (xã B14), huyện Ia Grai và xã Ia Dơk (xã B9), huyện Đức Cơ.
Chuyện ít biết về cố vấn Nhật hy sinh tại Mook Đen năm 1946

Chuyện ít biết về cố vấn Nhật hy sinh tại Mook Đen năm 1946

(GLO)- Trong sử liệu về cách mạng Việt Nam có nhắc đến vai trò của các “Chiến sĩ quốc tế-Việt Nam mới“ trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1946-1954). Đó là những người châu Âu, châu Á, châu Phi, từng là sĩ quan, binh lính viễn chinh xâm lược Việt Nam, sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã tình nguyện gia nhập Quân đội nhân dân Việt Nam, tham gia huấn luyện, chiến đấu chống Pháp, được Bác Hồ gọi là người “Việt Nam mới“.
Tơ Tung - địa chỉ lịch sử, văn hóa đáng quan tâm

Tơ Tung - địa chỉ lịch sử, văn hóa đáng quan tâm

(GLO)- Những thập niên gần đây, cái tên Tơ Tung đã dần trở nên quen thuộc với đồng bào các dân tộc tỉnh Gia Lai và du khách quan tâm đến Tây Nguyên, bởi nơi ấy có di tích Làng kháng chiến Stơr-quê hương anh hùng Núp-những tên đất, tên người sớm nổi tiếng cùng tiểu thuyết “Đất nước đứng lên“ của nhà văn Nguyên Ngọc; có làng Leng Tơpung với những đội cồng chiêng đủ các thế hệ, giới tính… rất đặc biệt của Tây Nguyên.
Kon Chư Răng - Mâu thuẫn từ cái tên

Kon Chư Răng - Mâu thuẫn từ cái tên

(GLO)- Nơi chúng tôi muốn nói đến là vùng đất ở phía Đông Bắc xã Sơn Lang, huyện Kbang. Gần đây, chốn xa xôi cách trở này rất “hút“ người và trở thành một địa danh “hot“ bởi có nhiều thác-rừng hùng vĩ, một điểm đến tiềm năng của du lịch Gia Lai. Thế nhưng trên thực tế, việc đọc và viết địa danh này như thế nào hẳn đã từng làm không ít người lúng túng.
Sản vật Gia Lai có gì, còn mất?

Sản vật Gia Lai có gì, còn mất?

(GLO)- Sản vật Tây Nguyên nói chung, Gia Lai nói riêng có thể nói là rất nhiều, cả xưa và nay. Nhưng trong phạm vi bài viết này chỉ xin nói về sản vật tự nhiên của Gia Lai. Những sản vật này là gì và nay còn gì?
Công viên Diên Hồng-chuyện xưa kể lại

Công viên Diên Hồng-chuyện xưa kể lại

(GLO)- Đã là dân Phố núi thì hầu như ai cũng đã một lần đặt chân đến Công viên Diên Hồng, bởi đây là nơi giải trí công cộng, lại nằm ngay trung tâm TP. Pleiku. Công viên có diện tích 12,3 ha, trong đó diện tích mặt nước là 2,7 ha với 2 hồ nước. Nơi đây có nhà hàng, khách sạn, có các khu vui chơi, khu thể thao, vườn hoa cây cảnh và chuồng thú, có mặt hồ vui chơi đạp vịt, chèo thuyền, phía trên là chiếc cầu treo bắc ngang tạo điểm nhấn thú vị…
Thăm bảo tàng cổ vật

Thăm bảo tàng cổ vật

(GLO)- Lần lữa đôi lần, mới đây tôi cũng đến thăm Bảo tàng Cổ vật (trực thuộc Bảo tàng tỉnh Gia Lai). Thăm rồi lại muốn giới thiệu thêm cho nhiều người biết. Băn khoăn vì, gần trọn buổi sáng hôm ấy mà chỉ có mình tôi với sự nhiệt tình đến du dương của cô thuyết minh viên Nguyễn An. An giải thích rằng, khách đến tham quan phần lớn là đi theo đoàn, cá nhân thì cũng… lai rai. Với tôi, bảo tàng này là độc nhất vô nhị: bảo tàng trong một ngôi chùa và chùa trong bảo tàng, nằm ngay giữa trung tâm TP. Pleiku.